Dito 112 : Familias, casas e cousas (VIII)

 



Familias casas e cousas (VIII)

   Cara ao Fondo do Lugar
   

Os trece chanzos que aparecen á esquerda da foto, conducían á que fora durante mais de trinta anos a escola pública de Santomé. Por alí pasarían mestres como Xosé Febrero, Antonio Reza de Tallón,  Del Caño de Cartelle, Francisco de Celanova, Aurora da Arnoia, Nabor de Xestosa ou Bautista da Cruz. Algúns destes nin sequera terían o título de mestre pero daquelas bastaba con que tiveran uns coñecementos básicos así como algo de experiencia á hora de ensinar. Aínda que esa casa é recordada como a escola vella, a realidade sería que, antes de ser utilizada como tal, pertencera e fora vivenda  dalgún membro da familia Febrero.
   
O apelido Febrero levaríao mais dunha familia de Santomé pero a mais numerosa, tamén a mais soada, sería a que fora propietaria desa e doutras casas dispersadas pola mesma zona. Para saber un pouco mais desta parentela empezarase falando do que puido haber sido o seu membro mais coñecido, (o Mestre): Don Xosé era fillo de Lino Febrero e Concepción Villar. Lino casara antes con Quiteria Pérez Dieguez e tiveran dous fillos: Gumersindo, 4/7/1861, e Benita, 11/7/1863, logo volvería a casar con Concepción e tiveran dous mais: Xosé, 2/5/1873, e Pilar, 20/5/1875.
   
Os pais de Lino: Xosé Febrero de Santomé e Rosa Pérez de Baldaríz, tamén o serían de Cristeta, Vicenta e Salvador. Os pais de Concepción eran Vicente Villar e Xosefa Estevez, pais tamén de Julian, Juan, Xenerosa, Florencio e Manuel. Quiteria era filla de Vicente Pérez e Xosefa Dieguez; irmáns dela tamén serían Vicente (pai da tía Isaura), Andrea, (nai de Ausencio), Manuel e Adosinda.

Gumersindo Febrero Pérez de 37 anos e Florinda Gonzalez Pérez, (Flores) de 31, casaron, 20/8/1898, na igrexa de Cartelle; ao matrimonio solo se lle sabe de dous descendentes:  Celsa (da Capilla) e Jovita, que emigrou a Cuba e non se recorda que retornara.

Benita Febrero Pérez de 24 anos e Tomás Dieguez Bande de 26, casaron, 14/5/1887, na igrexa de Cartelle; Tomás era irmán do tío Severino, o matrimonio tivo, que se saiba, catro fillos: Manuel, Xosé, Valentín e Elias.

Xosé Febrero Villar, (mestre) de 30 anos e Manuela Pérez Estevez de 25, casaron, 3/7/1903, na igrexa de Cartelle e tiveron tres fillos: Antonio, (cura no Riveiro e Vilar de Vacas), Senén, (tío Senén de Cartelle) e Concha, (muller de Antonio Caravel).

Pilar Febrero Villar de 33 anos e Indalecio Gonzalez Estevez de 41, casaron, 23/7/1908, no anexo de Santomé e tiveron, que se saiba, tres fillos: Esperanza (nai de Pepa Rúa) Xosé (pai de Modesto) e a muller do Motela de Baldaríz.



Pasada a que fora escola, estaba a casa con patio onde habitaran Aladino Pérez de Santomé e Celia Cacheiro de Terzas. Aladino era fillo de Leandro e Xoaquína Pérez e tiña catro irmáns mais: Laureano, Aquilino, Felisindo e Xulia. Celia era irmá de Agapito (barbeiro) e David (pai de Irene). Nesa casa tamén nacerían os cinco fillos do matrimonio: Antonio (Ferro) Justa, Rosario, Manuela e Felisindo. Justa, Manuela e Rosario marcháranse para Barcelona cos seus pais onde formaran familia e apenas retornarían nalgunha vez, mentres que Antonio e Felisindo elixiran quedarse a vivir nesa mesma casa coas súas familias, hasta que decidiran cambiarse polas que habitaron ultimamente.
   
A que aparece na foto con corredor de madeira, fora a primeira vivenda da familia de Antonio Estanqueiro e Vicenta, onde tamén nacerían as súas tres fillas; pegado á casa tiñan o palleiro e do outro lado da rúa, as cortes do gando e cociña.


Xa no Fondo do Lugar e tirando cara a Carreira Fonda, había unha casa que facía esquina, dende fai tempo en ruínas, onde vivira outra familia de apelido Febrero. María Febrero Armada, 12/12/1878, de 20 anos, filla de Antonio Febrero e Natalia Armada de Santomé, e Eliseo Villar Sousa, 13/11/1876, de 22, fillo de Bonifacio Villar de Terzas e Rosa Sousa do Bagullo, casaron, 29/4/1899, na igrexa de Cartelle. Nesa mesma casa tamén poderían haber nacido os seus cinco fillos: Antonio, Carmen, Laudino, Anibal e Pepe Motora. Eliseo era irmán de Nicanor, (home de Maravillas) e de Antonia (nai de Eliseo e Luís Chimpacarros). María tiña catro irmáns mais: Veneranda, Jovino, Xosé e María Martina.


Lindando coa casa de María foi a vivenda da familia de Elba e Luís cos seus tres descendentes, con eles tamén conviviran, hasta o seu pasamento, a tía Antonia (nai de Luis) e tía Filomena (solteira).

En fronte e pegada a Carreira Fonda se cre que foi a vivenda do tío Juanito, (Juan Gonzalez e Pascua Pérez) dos que xa se falaba no capítulo dos Canastros; si así fose, aí tamén nacerían todos ou parte dos seus fillos: Flores, Xosé, (Brasileiro), Pedro Regalado (tío Regalo), Pura, María da Cruz e Fidelina. As últimas que se recorda que viviron aí foran Pura e Fidelina, solteiras as dúas, aínda que Fidelina estivera de compañeira con Secundino do Mesón. Tamén hai quen recorda vivindo á tía Celsa antes de irse para a Capilla.

A última casa, lindando xa co Souto de Abaixo fora a vivenda dos pais de Lucinda e Vicenta. Lucinda casara con Eliseo (irmau de Luis) e Vicenta con Antonio (Estanqueiro).

Aínda que o estado de moitas destas familias tería bastante de precario, se pode entrever algunha diferenza económica e tamén social con algunhas das  xentes que acostumaban a exercer de padriños nos bautizos e vodas. Si ben é verdade que a maior parte das veces faríano familiares dos recen nacidos ou casados, tamén é certo que había parellas, matrimonios, mulleres ou homes que se repetían con frecuencia apadriñando nenos ou facendo de testemuñas nunha voda. Lino Febrero e Concepción Villar aparecen en varias ocasións, pero tamén Venancio e Estrella Martinez, Alejandro e Rosa Orozco, Don Xosé Febrero e súa irmá Pilar, Don Lino García, aínda de solteiro, con diferentes parellas, etc. Pero os que mais se repiten con diferencia son: Elena Feijoo de Cartelle, exercendo sola como madriña, e Nicasio Pérez con Dª Filomena Contreras, tamén de Cartelle.

A costume de escoller padriños cun marcado status socioeconómico seguiríase estilando nas seguintes xeracións. Remigio Mosquera (tío Rubio) de Santome e Senén de Cartelle, “presumirían”, mais dunha vez, de quen tiña mais afillados; o Rubio dicía que pasaba dos vinte e cinco, mentres que Senén afirmaba que se aproximaba aos corenta. Tanto un como o outro, tiveran unha vida lonxeva, pasando dos noventa anos.

Contaba un neto de Senén, que tivera que acompañar a seu avó a un centro hospitalario de Ourense, que despois do traballo que lle custara convencelo, acabara aceptando coa condición de que pasasen por Santomé, cando esa non era a súa ruta habitual. Cando estaban á altura da casa do Caravel, Senén mandou parar ao seu neto e, baixándose do coche, quedárase uns minutos mirando cara á casa e os seus arredores. Outro tanto fixera no Mesón, fronte ao camiño que vai cara o Barreiro. Tanto nun sitio como no outro o home non fixera ningún comentario e seu neto abstivérase de facerlle preguntas, absorto como o vira nos recordos ou fantasmas doutros tempos.Tres días despois daquela viaxe o tío Senén falecía, era o mes de marzo de 1993.


( O Mesón )



Texto por Luis de Olimpia





Moradelha editora








Publicacións populares deste blog

Dito 122 : De Ensenada aos nosos días

Imaxe
  Rapazallada polos anos 60 A táboa que aparece na cabeceira do escrito, fai referencia ao seguimento dunha familia que existiu en Santomé desde fai xa mais de tres centos anos e, na que algúns dos seus descendentes aínda se poderían identificar a día de hoxe. Podíase haber elixido outra calquera das mais de cincuenta que vivían por eses tempos no lugar pero si se escolleu esta sería, entre outras cousas, porque resultou ser a menos difícil á hora de rebuscar o parentesco dos seus descendentes debido a que o seu primeiro apelido, (Estevez), sobrevive no tempo grazas a que sempre se iría sucedendo nalgún dos herdeiros do xénero masculino. O interese que puidera ter esta publicación para a maioría da xente podería ser moi pouco. Mentres que sería sempre un dos retos que me propuxera desde que fora consciente da existencia do Catastro de Ensenada, (ano 1.752), realizado na Xurisdición de Cartelle, onde por suposto, se incluía o lugar de Santomé. Nalgunha publicación anterior deste b...
Ler mais »

Dito 113 : Familias, casas e cousas (IX)

Imaxe
  Familias, casas e cousas (IX)       No Fondo do Lugar     A casa grande do Fondo do Lugar era a do Sancristán, polo seu tamaño, co seu patio pechado, con bodega, forno para facer pan, pozo de auga e cortes do gando; pero tamén polo concorrida debido ao seu número de descendentes, de xornaleiros, incluso algún criado, que lles axudarían a traballar o seu considerable capital. Xosé Martinez Dieguez, 31/10/1892 (o Sancristán) debía de ter pouco mais de doce anos cando inauguraron a igrexa de Santomé e, aínda así, poido ser o primeiro en encargarse das cousas da sancristía, da limpeza, e tamén en axudar ao cura no altar á hora da misa. Os seus pais foron Adrián Martinez e Xoana Dieguez, dos que se sabe que tiveron dous fillos mais: Xosefina, 7/9/1891 e Xulio, 10/5/1897 , aínda que estes dous morrerían ao pouco de nacer. Aparte do oficio de Sancristán, Xosé era carpinteiro, profesión que tamén acabarían herdando mais dun dos seus fillos. ...
Ler mais »

Dito 118 : Familias, casas e cousas (XIV)

Imaxe
  Familias casas e cousas (XIV)    …E no Mesón Mesón, segundo a RAE: Hospedaxe pública onde por diñeiro dábase albergue a viaxeiros, cabalerías e carruaxes . Con esta lóxica e tamén algunha imaxinación, o lugar de Santomé chamado desta maneira puido acoller, tempos atrás, un establecemento dedicado a algúns destes servizos tendo en conta a súa situación estratéxica. Se sabe que a ruta mais curta para viaxeiros, xentes con oficios, ambulantes ou moinantes, partindo de Macendo, Sande ou Cartelle cara Ourense, serían os dous camiños que se xuntaban no Marco: o que pasaba entre Reigoso e Baldaríz e subía por Crava-Dentes hasta a Salgueira, e o que procedía do Palmeiro pasando polos Pereiros, que na Bouza se repartía en dous ramais: un cara os pobos da parroquia de Macendo e outro cara Santomé; este ademais sería o mais transitado polos seus veciños para ir e volver da Vila (Ribadavia). Para seguir cara Ourense ou tirar cara o Val Da Rabeda, entre Sabucedo e Loiro, onde ...
Ler mais »

Dito 121 : O mellor e único amigo do Tolo

Imaxe
  O mellor e único amigo do Tolo Piloto espertárase aquela noite cun forte cheiro a carne chamuscada. Ao principio non sabía de onde podía vir aquela peste nin cal sería a súa orixe. El atopábase, como todas as noites despois de cear, deitado aos pés do seu amo e arrimado á cociña de ferro que sempre se intentaría manter quente nos meses de inverno. Ao incorporarse e mirar cara o seu dono, decatouse de que este permanecía sentado no seu banco de sempre, pegado ao ferro da cociña e coa cabeza inclinada para aproveitar mellor a calor, pero había algo raro na súa posición que lle chamara a atención. A súa postura de costume era cruzar os brazos e apoialos no pasamáns de cobre descansando a cabeza neles e sempre algo separado do fogón. O que o can estaba a ver agora eran os brazos do home caídos, deixando así que a súa cabeza repousara cara abaixo no ferro quente da cociña provocando, desta maneira, que a súa carne se estivese queimando e, de aí aquel desagradable cheiro. Piloto vi...
Ler mais »

Dito 115 : Familias, casas e cousas (XI)

Imaxe
  Da Capilla ao Taller A capela que houbera en Santomé, puido estar onde está agora a fonte do Cruceiro. Non existen datos do tempo que estivo aí nin a ninguén que a recorde, polo que a mellor proba da súa existencia podería ser o nome que lle quedou ao lugar. As que si recordarían algo, si falaran, serían as pedras coas que se construíron algunhas das casas da zona, hasta non sería de estrañar que algunha desas pedras pertencera a propia capela. Nunha desas casas, fai xa tempo en ruínas, crese que viviu a familia Villar/Álvarez. Clemente Villar Dieguez, fillo de Tomás e Manuela, casou, 23/11/1896 , na igrexa de Cartelle con Emilia Álvarez Pérez, 15/2/1868 , filla de Genaro e Matilde. Fillos do matrimonio serían: Xulia, 5/2/1897 , Carme, 4/5/1898 , e Antonio. A Xulia recórdase vivindo ao lado da fonte nunhas condicións bastante precarias. Logo estivera un tempo na que fora a escola vella, pero os últimos anos da súa vida pasaríaos na casa reitoral ao quedar esta baleira pola m...
Ler mais »

Dito 106 : Familias, casas e cousas (IV)

Imaxe
  Familias, casas e cousas (IV)    Nos Canastros A escaleira de pedra laxe, agora deserta, que se ve pegada á casa do tío Evaristo, fora noutro tempo un fervedoiro de homes e rapaces subindo e baixando para cortar o pelo na barbería do tío Eladio Petolo. Eladio era un dos tres fillos que tivera o matrimonio entre Manuel Estevez e Florinda Martinez de Terzas. Cando estalou a guerra atopábase na sega en Castela como moitos outros. Ao quedar en zona republicana tivera dificultades en atravesar a fronte para regresar a Terzas, aconsellado por seu irmán Serafín para que se marchara cando xa serían bastantes os familiares que quedaban combatendo. Aos dous días de chegar á casa recibe unha citación para presentarse en Celanova. Desde Celanova levárano a Santiago e de alí a unha cárcere no norte de África acusado de ser afín á República, cando el sempre había sido neutral. Cando queda en liberdade retorna ao seu pobo; pouco despois cásase e veñen a vivir a Santomé onde tamén ...
Ler mais »

Dito 87 : O que se sabe e o que se supón que poido pasar

Imaxe
  Antonio Villar Febrero O que se sabe e o que se supón que poido pasar Se sabe que se chamaba Antonio, que o alcumaban (Caraveleira) e que nacera no fondo do Lugar, na casa onde hoxe vive Virxinia coa súa familia, un primeiro de ano de 1912; alí crecería e asistiría á escola do Cruceiro salvo nos días que tivera que axudarlle a seus pais a traballar as terras ou en ir pro monte co gando; logo faríase mozo, iría ás mozas e acabaría casando e tendo familia, se non fora porque algúns moi lonxe de alí e sen sequera coñecelo de nada, decidiran privalo da súa vida cando solo contaba 29 anos. Se sabe que o campo de concentración alemán de Mauthausen non estaba en Alemaña, que estaba en Austria, situado ao lado dunha canteira de pedra onde obrigarían a traballar aos alí recluídos baixando e subindo as 186 empinadas escaleiras cargados con bloques de granito, pedras que outros xa se encargaran antes de ir rompendo dos penedos da canteira, e todo iso a base do seu propio esforzo físico mo...
Ler mais »

Dito 116 : Familias, casas e cousas (XII)

Imaxe
  Familias casas e cousas (XII)    Do Souto ás Airas Antes de facer a estrada de Santomé a Xestosa, chamábase tamén Souto a todo o terreo de viñas e hortas que chegaban hasta o Olivar ou o Arroio. As familias que habitaban a zona, así como as súas vivendas, irían desaparecendo case sen darse conta e por variados motivos pero, para os que nacemos a mediados do século pasado e xogamos de rapaces por aquelas corredoiras, o Souto segue vivo, aínda que só sexa nos recordos. Familias como a de Pichón, con Erundina de Santomé e Antonio de Ramiras e seus fillos: Carme e Pepe; do Durma que, a pesar de Fidelina ser do Carballal e Darío da Bouza, decidiran asentar a súa vivenda en Santomé; da tía Fidelina e tío Eliseo cos seus seis fillos, dos que xa se falaba no capítulo (V), serían só algunhas das que xa fai tempo que se foron e con elas tamén as súas casas, aínda que algunha se siga conservando a día de hoxe. Entre a casa do Durma e a da familia da tía Isabel, había unha ...
Ler mais »

Dito 117 : Familias, casas e cousas (XIII)

Imaxe
  Familias casas e cousas (XIII)    Pola Carreira Branca A orografía de Santomé desde 1960 podería haber cambiado substancialmente si a estrada de Xestosa se houbera feito polo seu lado oriental, como se proxectara nun principio, e non polo occidental como se acabaría facendo. Habería mais que un motivo para que así ocorrese, pero o principal fora a influencia ou o poder dalgúns veciños que tirarían mais para ese lado co solo interese de que a nova vía lles pasase mais preto das súas casas. Como queira que fose, dende o Picoto dos Corvos hasta a igrexa, o aumento da construción de casas do lado do pobo que se fixo a estrada sería moi notable, mentres que do outro lado apenas houbera cambios. Aínda que a día de hoxe son poucos os que a nomean, xa se chamaba Carreira Branca no Catastro de Ensenada (1752), a rúa que vai da Castiñeira ao Mesón, así como as centeeiras e viñas que se estendían hasta a Ferrañeira ou o Anquedo. Ese camiño, ademais de vía de servizo para xen...
Ler mais »