Dito 106 : Familias, casas e cousas (IV)

 


Familias, casas e cousas (IV)

   Nos Canastros


A escaleira de pedra laxe, agora deserta, que se ve pegada á casa do tío Evaristo, fora noutro tempo un fervedoiro de homes e rapaces subindo e baixando para cortar o pelo na barbería do tío Eladio Petolo. Eladio era un dos tres fillos que tivera o matrimonio entre Manuel Estevez e Florinda Martinez de Terzas. Cando estalou a guerra atopábase na sega en Castela como moitos outros. Ao quedar en zona republicana tivera dificultades en atravesar a fronte para regresar a Terzas, aconsellado por seu irmán Serafín para que se marchara cando xa serían bastantes os familiares que quedaban combatendo.

Aos dous días de chegar á casa recibe unha citación para presentarse en Celanova. Desde Celanova levárano a Santiago e de alí a unha cárcere no norte de África acusado de ser afín á República, cando el sempre había sido neutral. Cando queda en liberdade retorna ao seu pobo; pouco despois cásase e veñen a vivir a Santomé onde tamén nacerían os seus catro fillos, dúas mulleres e dous homes.

A casa que estaba, aínda está, mais metida nos Canastros era a do Brasileiro. O alcume quedáralle porque estivera varios anos no Brasil. Xosé Gonzalez Pérez e Carmen Estévez Febrero, 8/02/1879, deberon de emigrar pouco tempo despois de casar xa que parte dos seus fillos, tres mulleres e un home, naceran no Brasil. Para referirse a esta familia é case obrigatorio falar antes dos que a precederon, mais que nada dos pais de Xosé: Juan Gonzalez (Juanito) e Pascua Pérez. Para empezar a entender mellor a historia desta familia reprodúcese, literal, a acta de bautizo dunha nena recen nacida:



 «En veinte y siete de agosto de mil ochocientos setenta y siete el presbítero Juan Vicente Pérez con mi licencia bautizó solemnemente a una niña que nació el día veinte y cinco del mismo hija natural de Pascua Pérez, moza soltera vecina de Santomé, abuelos maternos Vicente Pérez y Matilde Pérez, pusele por nombre Florinda y fueron padrinos Don José Reza vecino de Cartelle y Cristalina Alvarez vecina de Santomé y tía de la niña». A nota que aparece á esquerda di o seguinte: «Se presentó Juan Gonzalez vecino de Santomé, diciendo que es su hija y no firma por no saber, pero lo hacen dos testigos: Genaro Álvarez de Cartelle y Alejandro Dieguez de Santomé los cuales firman conmigo».

Os que recordaban ao tío Juanito dicían que era un home tranquilo, pacifico e moi alto de estatura, habería que engadir ademais que fora un cabaleiro e que chegara a vivir preto de cen anos. Se sabe que, despois do nacemento de Florinda (Flores), Juan e Pascua acabarían casando porque fillos deles tamén foron: Xosé, (Brasileiro); Pedro Regalado (Regalo), 13/5/1883; María Purificación (Pura), 24/1/1886; María da Cruz, 3/5/1888 e Fidelina, 1/8/1892. De todos estes o único que se saiba que vivira nos Canastros foi Xosé, o resto, incluídos seus pais, deberon de vivir no Fondo do Lugar. Florinda (Flores), casou con Gumersindo Febrero e serían os pais de Celsa da Capilla.
 
Contan que o Brasileiro tivera un finamento prematuro provocado polas malleiras que lle deran uns veciños de Terzas durante a guerra. Non se sabe moi ben cal fora o motivo; dicían que podía haber sido por cartos ou fincas que el posuía, e quixéranlle quitar aqueles que se consideraban cunha certa autoridade cando se colgaban unhas correaxes. Unha das torturas á que o someteran, segundo dicían, fora atalo ao cambón da noria do tío Julio de Terzas e facelo tirar como si fose unha besta. Como queira que fose, o probe morrería a consecuencia do maltrato ao que o someteran.


Na outra casa que está ao lado da figueira onde xogaban a brisca as mulleres cando facía moita calor, viviran os Fouceiros. Odilo Álvarez Gonzalez, 8/8/1893, e Digna Dieguez Martinez, 23/8/1890, casaran, 10/5/1916, no anexo de Santomé e tiveran, que se saiba, dous fillos, unha muller e un home. Digna era a maior dos seis irmáns Vertelos, dos que dous morreran ao pouco de nacer, os outros eran Antonio, Xosé e Concepción. Odilo era fillo de Xosé María Álvarez e Felipa Gonzalez, non se lle sabe de mais irmáns.

O tío Odilo tiña unha marca na fronte provocada por unha bala de pistola que lle disparara Xaime Senra, veciño da Bouza, co que se engarzara nunha pelexa en 1934. Como a bala quedara incrustada na cabeza e a operación para extraela resultaba complicada, decidiran deixarlla dentro. Odilo dicía que nos cambios do tempo a bala movíase como si cambiara de posición, pero tampouco lle deu mais problemas e acabaríaa levando con el para sempre. No que se recorda de el, xa de viúvo, era a afección que tiña polas pombas, que sempre tivera entre tellado e faiado das súas casas e tamén a de poñerlle lume a todos os formigueiros que atopaba; esta última traeríalle algún desgusto, xa que algún dos lumes que fixera non o puidera controlar e acabara provocando mais dun incendio.


Nesa mesma “praza”  tiñan a casa os “Civiles”, o alcume non se sabe de onde procede. Laudino Villar Villar,15/5/1895, de Santomé e Consuelo Rivera Pérez,22/12/1896, de Terzas, casaran na igrexa de Santa Eufemia de Ourense o 10/2/1929 e tiveron tres fillas. Laudino era irmán de Xosé Sardiñeiro e de Santos, home de Lolita, tamén debeu de falecer pronto xa que son poucos os que o recordan. Chamaba a atención o separadas que tiñan a cociña, do cuarto onde durmía a familia; a cociña tiña unha entrada fronte á casa de Carme Faxarda e outra ao lado da do Fouceiro, para ir dun sitio ao outro había que andar un bo treito e atravesar a rúa por debaixo dunha parra que sempre se recorda ai.
 
Seguindo cara o Olivar, estaba, aínda está, a casa do Bande, pero na época da que estamos a falar aí vivía outra familia que non tiña nada que ver co Bande, aínda que si o tería coa que fora súa muller, Pepa. Se cree que nesa casa viviu o matrimonio celebrado en Santomé, 23/7/1908, entre Indalecio Gonzalez e Pilar Febrero que terían, que se saiba, tres fillos: Esperanza Xosé e unha que casou co Motela de Baldaríz. Esperanza casou con Severino Rúa de Ramiras que serían os pais de Pepa. Xosé (Pepe), casou con Rosa de Evaristo e morrera na batalla de Brunete combatendo ao lado da República.

O canastro da foto tamén tería moito que contar, se puidese. Aínda que só aparece un, este chegou a ser de tres herdeiros da mesma familia que dispuña de portas independentes para cada unha delas, unha en cada cabeza e outra no medio. Tamén xusto detrás dese canastro tiña un pozo o tío Odilo Fouceiro que, a pesar de ter moita profundidade, case sempre estaba seco. Un día xogando caera no pozo un rapaz do lugar e todos os intentos para rescatalo resultaban inútiles xa que o cativo quedara ferido e non podía agarrarse a nada. Ao final conseguira baixar Aquilino da tía Maravillas e, xa no fondo, subírase ao rapaz ás costas agatuñando así con el hasta deixalo fora de perigo.




Texto por Luis de Olimpia




Moradelha editora




Publicacións populares deste blog

Dito 122 : De Ensenada aos nosos días

Imaxe
  Rapazallada polos anos 60 A táboa que aparece na cabeceira do escrito, fai referencia ao seguimento dunha familia que existiu en Santomé desde fai xa mais de tres centos anos e, na que algúns dos seus descendentes aínda se poderían identificar a día de hoxe. Podíase haber elixido outra calquera das mais de cincuenta que vivían por eses tempos no lugar pero si se escolleu esta sería, entre outras cousas, porque resultou ser a menos difícil á hora de rebuscar o parentesco dos seus descendentes debido a que o seu primeiro apelido, (Estevez), sobrevive no tempo grazas a que sempre se iría sucedendo nalgún dos herdeiros do xénero masculino. O interese que puidera ter esta publicación para a maioría da xente podería ser moi pouco. Mentres que sería sempre un dos retos que me propuxera desde que fora consciente da existencia do Catastro de Ensenada, (ano 1.752), realizado na Xurisdición de Cartelle, onde por suposto, se incluía o lugar de Santomé. Nalgunha publicación anterior deste b...
Ler mais »

Dito 113 : Familias, casas e cousas (IX)

Imaxe
  Familias, casas e cousas (IX)       No Fondo do Lugar     A casa grande do Fondo do Lugar era a do Sancristán, polo seu tamaño, co seu patio pechado, con bodega, forno para facer pan, pozo de auga e cortes do gando; pero tamén polo concorrida debido ao seu número de descendentes, de xornaleiros, incluso algún criado, que lles axudarían a traballar o seu considerable capital. Xosé Martinez Dieguez, 31/10/1892 (o Sancristán) debía de ter pouco mais de doce anos cando inauguraron a igrexa de Santomé e, aínda así, poido ser o primeiro en encargarse das cousas da sancristía, da limpeza, e tamén en axudar ao cura no altar á hora da misa. Os seus pais foron Adrián Martinez e Xoana Dieguez, dos que se sabe que tiveron dous fillos mais: Xosefina, 7/9/1891 e Xulio, 10/5/1897 , aínda que estes dous morrerían ao pouco de nacer. Aparte do oficio de Sancristán, Xosé era carpinteiro, profesión que tamén acabarían herdando mais dun dos seus fillos. ...
Ler mais »

Dito 118 : Familias, casas e cousas (XIV)

Imaxe
  Familias casas e cousas (XIV)    …E no Mesón Mesón, segundo a RAE: Hospedaxe pública onde por diñeiro dábase albergue a viaxeiros, cabalerías e carruaxes . Con esta lóxica e tamén algunha imaxinación, o lugar de Santomé chamado desta maneira puido acoller, tempos atrás, un establecemento dedicado a algúns destes servizos tendo en conta a súa situación estratéxica. Se sabe que a ruta mais curta para viaxeiros, xentes con oficios, ambulantes ou moinantes, partindo de Macendo, Sande ou Cartelle cara Ourense, serían os dous camiños que se xuntaban no Marco: o que pasaba entre Reigoso e Baldaríz e subía por Crava-Dentes hasta a Salgueira, e o que procedía do Palmeiro pasando polos Pereiros, que na Bouza se repartía en dous ramais: un cara os pobos da parroquia de Macendo e outro cara Santomé; este ademais sería o mais transitado polos seus veciños para ir e volver da Vila (Ribadavia). Para seguir cara Ourense ou tirar cara o Val Da Rabeda, entre Sabucedo e Loiro, onde ...
Ler mais »

Dito 121 : O mellor e único amigo do Tolo

Imaxe
  O mellor e único amigo do Tolo Piloto espertárase aquela noite cun forte cheiro a carne chamuscada. Ao principio non sabía de onde podía vir aquela peste nin cal sería a súa orixe. El atopábase, como todas as noites despois de cear, deitado aos pés do seu amo e arrimado á cociña de ferro que sempre se intentaría manter quente nos meses de inverno. Ao incorporarse e mirar cara o seu dono, decatouse de que este permanecía sentado no seu banco de sempre, pegado ao ferro da cociña e coa cabeza inclinada para aproveitar mellor a calor, pero había algo raro na súa posición que lle chamara a atención. A súa postura de costume era cruzar os brazos e apoialos no pasamáns de cobre descansando a cabeza neles e sempre algo separado do fogón. O que o can estaba a ver agora eran os brazos do home caídos, deixando así que a súa cabeza repousara cara abaixo no ferro quente da cociña provocando, desta maneira, que a súa carne se estivese queimando e, de aí aquel desagradable cheiro. Piloto vi...
Ler mais »

Dito 115 : Familias, casas e cousas (XI)

Imaxe
  Da Capilla ao Taller A capela que houbera en Santomé, puido estar onde está agora a fonte do Cruceiro. Non existen datos do tempo que estivo aí nin a ninguén que a recorde, polo que a mellor proba da súa existencia podería ser o nome que lle quedou ao lugar. As que si recordarían algo, si falaran, serían as pedras coas que se construíron algunhas das casas da zona, hasta non sería de estrañar que algunha desas pedras pertencera a propia capela. Nunha desas casas, fai xa tempo en ruínas, crese que viviu a familia Villar/Álvarez. Clemente Villar Dieguez, fillo de Tomás e Manuela, casou, 23/11/1896 , na igrexa de Cartelle con Emilia Álvarez Pérez, 15/2/1868 , filla de Genaro e Matilde. Fillos do matrimonio serían: Xulia, 5/2/1897 , Carme, 4/5/1898 , e Antonio. A Xulia recórdase vivindo ao lado da fonte nunhas condicións bastante precarias. Logo estivera un tempo na que fora a escola vella, pero os últimos anos da súa vida pasaríaos na casa reitoral ao quedar esta baleira pola m...
Ler mais »

Dito 112 : Familias, casas e cousas (VIII)

Imaxe
  Familias casas e cousas (VIII)    Cara ao Fondo do Lugar     Os trece chanzos que aparecen á esquerda da foto, conducían á que fora durante mais de trinta anos a escola pública de Santomé. Por alí pasarían mestres como Xosé Febrero, Antonio Reza de Tallón,   Del Caño de Cartelle, Francisco de Celanova, Aurora da Arnoia, Nabor de Xestosa ou Bautista da Cruz. Algúns destes nin sequera terían o título de mestre pero daquelas bastaba con que tiveran uns coñecementos básicos así como algo de experiencia á hora de ensinar. Aínda que esa casa é recordada como a escola vella , a realidade sería que, antes de ser utilizada como tal, pertencera e fora vivenda   dalgún membro da familia Febrero.     O apelido Febrero levaríao mais dunha familia de Santomé pero a mais numerosa, tamén a mais soada, sería a que fora propietaria desa e doutras casas dispersadas pola mesma zona. Para saber un pouco mais desta parentela empezarase falando do...
Ler mais »

Dito 87 : O que se sabe e o que se supón que poido pasar

Imaxe
  Antonio Villar Febrero O que se sabe e o que se supón que poido pasar Se sabe que se chamaba Antonio, que o alcumaban (Caraveleira) e que nacera no fondo do Lugar, na casa onde hoxe vive Virxinia coa súa familia, un primeiro de ano de 1912; alí crecería e asistiría á escola do Cruceiro salvo nos días que tivera que axudarlle a seus pais a traballar as terras ou en ir pro monte co gando; logo faríase mozo, iría ás mozas e acabaría casando e tendo familia, se non fora porque algúns moi lonxe de alí e sen sequera coñecelo de nada, decidiran privalo da súa vida cando solo contaba 29 anos. Se sabe que o campo de concentración alemán de Mauthausen non estaba en Alemaña, que estaba en Austria, situado ao lado dunha canteira de pedra onde obrigarían a traballar aos alí recluídos baixando e subindo as 186 empinadas escaleiras cargados con bloques de granito, pedras que outros xa se encargaran antes de ir rompendo dos penedos da canteira, e todo iso a base do seu propio esforzo físico mo...
Ler mais »

Dito 116 : Familias, casas e cousas (XII)

Imaxe
  Familias casas e cousas (XII)    Do Souto ás Airas Antes de facer a estrada de Santomé a Xestosa, chamábase tamén Souto a todo o terreo de viñas e hortas que chegaban hasta o Olivar ou o Arroio. As familias que habitaban a zona, así como as súas vivendas, irían desaparecendo case sen darse conta e por variados motivos pero, para os que nacemos a mediados do século pasado e xogamos de rapaces por aquelas corredoiras, o Souto segue vivo, aínda que só sexa nos recordos. Familias como a de Pichón, con Erundina de Santomé e Antonio de Ramiras e seus fillos: Carme e Pepe; do Durma que, a pesar de Fidelina ser do Carballal e Darío da Bouza, decidiran asentar a súa vivenda en Santomé; da tía Fidelina e tío Eliseo cos seus seis fillos, dos que xa se falaba no capítulo (V), serían só algunhas das que xa fai tempo que se foron e con elas tamén as súas casas, aínda que algunha se siga conservando a día de hoxe. Entre a casa do Durma e a da familia da tía Isabel, había unha ...
Ler mais »

Dito 117 : Familias, casas e cousas (XIII)

Imaxe
  Familias casas e cousas (XIII)    Pola Carreira Branca A orografía de Santomé desde 1960 podería haber cambiado substancialmente si a estrada de Xestosa se houbera feito polo seu lado oriental, como se proxectara nun principio, e non polo occidental como se acabaría facendo. Habería mais que un motivo para que así ocorrese, pero o principal fora a influencia ou o poder dalgúns veciños que tirarían mais para ese lado co solo interese de que a nova vía lles pasase mais preto das súas casas. Como queira que fose, dende o Picoto dos Corvos hasta a igrexa, o aumento da construción de casas do lado do pobo que se fixo a estrada sería moi notable, mentres que do outro lado apenas houbera cambios. Aínda que a día de hoxe son poucos os que a nomean, xa se chamaba Carreira Branca no Catastro de Ensenada (1752), a rúa que vai da Castiñeira ao Mesón, así como as centeeiras e viñas que se estendían hasta a Ferrañeira ou o Anquedo. Ese camiño, ademais de vía de servizo para xen...
Ler mais »