Dito_123 : Pasaba por Santomé
Pasaba por Santomé
Definición do Dicionario de Autoridades da Real Academia da Lingua
(1.739), ao que coñecemos como Camiño Real: Chámaselle así ao máis
ancho, principal, fácil e empregado polos viandantes, e por iso teñen
obrigación as Xustizas de telo limpo, composto e tamén en partes empedrado.
Chámaselle Real, porque é público, ou leva a paraxes grandes, e camíñase por el
con máis conveniencia.
Aínda que ao falar de
camiños reais pódesenos ir a idea ao Camiño de Santiago, hai que dicir que o
verdadeiro sentido que terían estas vías non sería tanto o relixioso, senón
mais ben o práctico: atallos para trasladarse dunha cidade ou vila á outra, así
como ao trasporte de gandos e carruaxes con mercadorías de calquera tipo que
podían abondar nalgún lugar e escasear noutros.
Tampouco terían
moito que ver coa realeza, aínda que algúns reis chegasen a usalos nas súas
viaxes entre cidades e vilas. Estas calzadas viñan xa da época dos romanos,
algunhas incluso manterían parte das súas vías empedradas. Moi usados na Baixa
Idade Media e Moderna, irían quedando en desuso coa chegada de vehículos a
motor desde finais do século XIX e principios do XX, parte deles incluso
acabarían quedando absorbidos polas novas estradas. Aínda que a razón principal
dos camiños reais era unir cidades e vilas de maior relevancia na menor
distancia, algunhas aldeas remotas acabarían resultando favorecidas ao
atravesar estes polo Lugar ou preto das súas casas, unha desas aldeas puido
haber sido Santomé.
Existen
varias razóns de peso para soster que un deses camiños que chegaba a unir
Ribadavia con Allaríz, cruzaría o Pobo entrando pola Cruz e pasando polo Mesón.
Unha das testemuñas mais documentadas podía ser a referencia que fai o Catastro
de Ensenada, (véxase gráfico da cabeceira): Un Camino Real que
principia en Val de pereira y finaliza en San Tomé de donde pasa a Allariz y
otras partes… No libro de Samuel Eiján Ribadavia y sus alrededores, tamén
fala dun Camiño Real que cruzaba o Miño pola Ponte de Castrelo desde a Idade
Media; mesmo que nun Boletín do Museo Arqueolóxico de Ourense de 1.948, que
trata da familia e o Lugar onde nacera o Padre Feijóo: Torre de
Queiroás, entre este pueblo y Santa Eulalia de Urrós, sobre
la vereda Allariz-Merca, antiguo camino a Castrelo de Miño; esta podería
ser a terceira razón pero outra, mais que documentada sería de sentido común,
xa que trazando unha liña recta en calquera mapa onde se mostren as vilas de
Ribadavia e Allaríz, a ruta mais curta pasaba por Santomé.
Nese mesmo apartado
que sinala o Camiño Real, tamén fala de camiños carreteiros ou traveseiros;
estes mais estreitos e pensados para cabalos, mulas ou viaxeiros que ían a pé.
Os que recordamos a época dos arrieiros como xamoneiros ou tratantes de gando; ambulantes
como paraugueiros ou vendedores de louza; incluso nos mesmos indo á feira de
Cartelle e asistindo ás festas de pobos do arredor, acabaríamos frecuentando
ese tipo de camiños. Pero as calzadas antigas das que falamos aquí serían outra
cousa: tiñan na maioría dos tramos o ancho de dous carros e vadeaban os montes
para evitar subidas ou baixadas pronunciadas.
Os que tamén
temos no recordo os camiños de carros que saían do pobo, fose pola Carreira
Fonda cara a Ponte ou as Remeladas, fose polo Arroio cara as Cortiñas ou o
Redondelo, fose polo Anquedo cara a Poza ou os Fungueiros, sabemos da
estreiteza e dificultade daquelas vías e, ao mellor, nunca nos paramos a pensar
porque o camiño que viña da Bouza hasta Santomé e seguía cara o Barreiro era
mais ancho cos outros, de feito circulaban a miúdo camións dun lado e doutro
con mercadorías ou na procura de viño.
No capítulo XIV
de Familias xa se comentaba algo sobre o Mesón e tamén se
falaba dos que ían en busca da terra ao Val da Rabeda para a elaboración das
olas de barro seguindo esa mesma ruta. Mesmo para ir andando a Romaría dos
Milagros, aínda hoxe hai no Pobo quen recorda servirse dese percorrido hasta A
Merca, ben que desde alí acabase collendo outras direccións mais convenientes
para chegar ao Santuario pero, formando este tramo de vía parte do Camiño Real
entre esas dúas vilas, o transito tivo que haber sido moito mais importante en
épocas anteriores.
Mirando
un mapa cartográfico da provincia de Ourense de 1.856 elaborado por Francisco
Coello, (Coronel, Comandante de Enxeñeiros), aparece
marcado un camiño que pasaba por Santomé vindo de San Paio e cruzaba o Miño
pola ponte de Castrelo cara Barral en dirección á Bouza pasando preto de San
Esteban. Da Bouza a Santomé seguiría practicamente a mesma ruta da estrada
actual. Atravesaba pola cima do Pobo cara os Feás hasta as Empozadas
continuando cara Niño de Groi e, cruzando outro camiño que ía da Seara a
Xestosa e Trelle, dirixíase cara A Merca pasando por Sabucedo de Montes. Os
once quilómetros que separaban A Merca de Allaríz, o camiño debía de facelo
entre Forxás das Viñas e Queiroás.
Saíndo
da Bouza cara os Pereiros, a menos dun quilómetro había, aínda hai, un sendeiro
moi usado e bastante ancho que levaba a Barral pasando preto de Souto e
Pousadoiro. Ese atallo fora moi utilizado polos viandantes que ían
comprar ou vender as feiras da Vila, así como polos xornaleiros cara Castrelo
ou as vendimas do Ribeiro evitando dar a volta polo Palmeiro, como acabarían
facendo os vehículos a motor despois da construción nos arredores de 1.930 da
estrada de Celanova a Barral. Esa ven sendo tamén a dirección que seguiría o
camiño sinalado no plano de Coello.
Certezas e dúbidas: certo que un deses camiños, chamárase antigo, medieval ou real cruzaba o
Pobo de Santomé dende facía séculos; sospeita de que algúns dos tramos que se
sinalan, véxase de Castrelo á Bouza ou da Merca a Allariz, podían variar algo o
percorrido marcado no mapa. Certeza de que esa calzada era o dobre de ancha que
a maioría dos camiños que se usaban habitualmente para acceder aos montes ou ás
terras de labranza; dúbida de si a razón de pasar por Santomé, fose só porque
resultaba ser a ruta mais curta entres as dúas Vilas, que no Pobo houbera algún
aliciente, como a industria das olas ou un atractivo de comida e auga para
viandantes e gando. Recordar que aínda non fai moitos anos o núcleo de
casas/vivendas do Pobo remataba nos Canastros e nas Airas; nin cara a Cruz nin
cara o Mesón, aparte dalgún palleiro, apenas había nada construído e os
poucos veciños que habitaban a cima do pobo viñan sendo case todos da mesma
familia; incluso o lugar do Mesón probablemente acabaría chamándose
así porque na zona existira durante un tempo unha casa dedicada a dar o servizo
que todo ese nome representaba e que todo indica que dito negocio debeu haber
medrado ao ritmo do Camiño Real; recordar tamén que tanto a Fontela como o
Barreiro sempre serían garantía de auga para todo o ano.
Mapa de Francisco Coello
Texto por Luis de Olimpia
Moradelha editora
.jpg)
