Dito 70 : No exilio
Acabara de pasar a Volta a España e, sen dar tregua, empezaba o Tour de France, ademais con unha etapa de montaña nos Pirineos. O
pobo de Portbou está á beira do mar; para o paso da fronteira, que está a 250
metros de altitude, hai que andar 4 quilómetros por unha estrada de montaña que
apenas cambiou nada desde fai 80 anos. Hasta Cerbère, primeiro pobo de Francia,
é necesario andar outros 4 quilómetros mais, agora baixando. Esa sería a
camiñada que tivera que facer Serafín e mais de 150.000 refuxiados, civís e
militares, nos días que van desde o 27 de xaneiro de 1939, que se abre a
fronteira para a poboación civil, o 5 e 6 de febreiro sería para os militares, ata
o 10 que se pecha.
O
goberno que había nesas datas en Francia era unha república que tiña como
presidente a Édouard Daladier con
unha ideoloxía de centro esquerda. Este goberno tivera boas relacións co
goberno da República española antes da guerra, pero durante e o final da mesma
xa non sería igual; o goberno español solicitáralle axuda e armamento, e
despois de prometerllo, Deladier botárase atrás presionado pola oposición e por
Inglaterra con quen acabarían acordando un pacto de non intervención. Outro
tanto pasaría co peche temporal das fronteiras que afectaría, en gran medida,
ao paso de refuxiados e de armamento desde a URSS.
No
caso dos refuxiados, o goberno de Francia calculara mal a cantidade de xente
que podía acabar entrando no pais; tanto foi así que contaban, e estaban
“preparados” para recibir a 15.000 militares, e acabaron entrando mais de 220.000;
o resto, hasta superar a cifra de 450.000 serían civís, entre eles mais de 25.000
feridos ou enfermos, o que viña a agravar o problema xa que a estes había que
darlle un tratamento adecuado ao seu estado. En ningún caso isto intenta ser
unha xustificación para o comportamento que tiveran cos miles de civís e
militares que acabarían ocupando os campos de concentración.
«Recordo que había xente peor ca min, cunha
perna cortada, apoiándose uns noutros; e eu claro, eu ía tamén ferido, co meu
caxatiño como podía; queríamos comer e
había sacos de azucre por alí e metíamos a man sen que nos viran pero claro
collías un puñado e pouco mais. E de alí, xa directamente ao campo de
concentración de Argelès–sur-Mer. A nos tratáronos como escravos, porque fomos
recibidos polos senegaleses que, eu non digo que fosen mala xente pero nos non
merecíamos ese trato.
Era unha praia rodeada dunha alambrada que
non había nin onde cagar, falando claramente. Estabamos separados dos civís,
que dicían que había 80.000, por unha bagoada de area que era onde íamos facer
as nosas necesidades; puxémoslle avenida de ollos negros e para pasar xa vos
podedes imaxinar como había que facer; en total eramos mais de 100.000».
O
campo de Argelés foi inaugurado o 1
de febreiro de 1939. Debido á entrada masiva de refuxiados entre os días 5 e 9
dese mesmo mes, abriuse o día 8 o campo de Saint-Cyprien,
ambos destinados á maioría dos exiliados que pasaron polos postos fronteirizos
de Le Perthus e Cerbere. Non sendo estes campos suficientes, acabaríase abrindo
outro na praia de Barcarés no mesmo
departamento dos Pirineos Orientais, este coa intención de desafogar aos outros
dous de tan ateigados que estaban.
A
praia de Argelés onde foran a parar
moitos dos refuxiados, incluído Serafín, tiña unha lonxitude de 1.200 metros de
largo por 400 de ancho, o que viñan a ser como 50 campos de fútbol; calculaban
aloxar a 1.500 persoas por hectárea, é dicir, 75.000; o día 10 de febreiro de
1939 chegaría a haber mais de 180.000. Ademais, non existindo ningún tipo de
barraca ou zona cuberta, enfermería,
lavabos, nin auga potable. Habían improvisado unhas bombas de auga introducidas
na area que acabarían provocando centos de casos de tifos ao acabar bebendo a
auga do mar contaminada polos seus propios excrementos.
Na
lista de refuxiados da provincia de Ourense, aparece unha recensión que sitúa a
Serafin en tres de estes campos. Si estaba en Argelés en agosto de 1939, como din, hai que pensar que formaría
parte deses 18.000 que aparecen na táboa en xuño e, por lóxica, acabaría
pasando por Barcarés e Vernet nos meses que van hasta o
principio do verán de 1940, que e cando Alemaña invade Francia e se cumpre,
mais ou menos, o ano e medio que Serafín contaba que estivera nos campos de
concentración.
Ao estallar a Segunda Guerra Mundial, o
goberno francés obriga aos homes entre os 20 e 48 anos, e beneficiados do
dereito de asilo, a prestar servizos para as autoridades militares francesas.
Encontrándose nesta categoría os republicanos españois, aos que lle ofrecerían
catro opcións:
Os
que se negaban a calquera destas opcións, serían ameazados a retornar a España
franquista e moitos serían internados en campos disciplinarios de Collioure ou Le Vernet.
Outra
opción, para os que tiñan posibilidades económicas, era embarcar para México,
Chile ou Cuba que serían os únicos países acolledores de refuxiados da
República.
Pola razón que fose, Serafín elixe ser
contratado por un patrón.
«Recordo
que me levaron a unha feira como si fose unha vaca, e viñan os patróns
franceses a comprarnos. A vida para nos, neste sentido foi moi dura, porque
esperabamos algo mais; estábanos tratando como si fóramos escravos. Eu teño que
dicir que caín nas mans dun campesiño francés que comigo foi unha boa persoa.
Con esta familia dedicabámonos a sementar e recoller trigo, patacas, tamén
tiñan unha produción de mazás. Estaba no departamento de Puy-de-Dôme, a capital
Clermont-Ferrand; alí a agricultura non se semella moito a nosa, pero e moi
dura, e unha zona de moita neve que non producía viño nin nada que puidera
afectarlle moito o frío.
Eu non sabía falar francés, nin sequera
dicir ¡bonjour!, eu naquela casa, como os meus compañeiros sufrimos moito
porque sentabámonos a comer e mirabamos uns para os outros e non sabiamos o que
iamos dicir, a cousa era dura. Como os fascistas de aquí de España trataron
moito de poñernos unha conduta mala; de que tiñamos rabo, que comíamos aos
nenos e claro, loxicamente o pobo francés mirábanos con reserva, e nos tivemos
que abrir ese camiño. Gañabamos pouco, non nos interesaba moito o diñeiro o que
queriamos era salvar a vida.
Estando alí, empezou a guerra mundial, foi
durando mais tempo e claro, nos que xa eramos remisos ao fascismo pois,
incorporámonos tamén a unhas guerrillas.
Despois, non fun prisioneiro, pero tiven que
ir forzoso a traballar cos alemáns oito días, tiven moita sorte, escapeime
deles».
Eses
oito días que conta Serafin de ter que traballar a forza, sucédelle en Lorient
onde os alemáns estaban a construír unha base de submarinos. A maneira de
escaparse resultaría un pouco rocambolesca: como el era alto, rubio e de ollos
azuis, os compañeiros aconselláronlle que se escapara disfrazado de garda
alemán; conseguiron un uniforme e acabou saíndo pola porta principal sen que
ninguén o detivera.
Nesa
época xa dominaba o idioma e consegue chegar hasta a estación de Perpignan;
cando está a punto de coller un tren, nota que hai varios xendarmes, que xa
foran advertidos da súa fuga, vixiando nas plataformas. Serafin achegase a unha
muller que está cun neno no anden; o neno bota a andar cara el e Serafin cólleo
dunha man; a muller dáse de conta da “situación” e collendo ao neno pola outra
man soben ao tren sen mais contratempos.
De
Perpignan vai a parar a casa do patrón co que estivera traballando en Clremont
Ferrand. Esa familia, que non tiña fillos ofrécelle quedarse con eles: «podes quedar con nos, que nos morremos
contigo». Serafín négase a quedarse para non comprometelos e esta sería a
maneira de que acabara nos Maquis loitando pola Résistance française.
Neses
anos de “guerrilla” o mais que facían era esconderse e atracar algún banco para
sobrevivir pero, a pesar de todo serían “honrados”; adoitaban deixar unha nota
que poñía: pagará a Segunda República.
Quedaba xa moi lonxe a data en que Serafín deixara Terzas para ir a sega a
Castela; en todo ese tempo a súa familia non tivera ningún tipo de noticias de
onde podería andar, el nunca tivera ocasión de escribirlle xa que estaban en
zonas opostas, onde o correo non podía chegar, moito menos mandar noticias por
alguén. Probablemente seus pais preferían non saber nada mentres durase a
guerra, xa que esa incerteza manteríaos coa esperanza de que estivera vivo, e
seguro que se lle encollería o corazón mais dunha vez que alguén chamaba a
porta, pensando sempre no peor.
Tamén
durante todo ese tempo poida que nunca probara as cousas boas da vida:
probablemente nunca tivera unha muller para el solo, nunca sentira o desfrute dun
fillo que con poucos anos se metera na cama entre os seus pais, un domingo pola
mañá, sen ningunha présa de ter que erguerse cedo.
A
primeira carta que pode facer chegar a súa familia é cando está a traballar
para o patrón que o contratara; puido ser no 1941, a foto e de 1942, en todo
caso ía para seis anos dende que saíra da casa.
Calipso retén a Ulises sete anos na illa de
Ogigia hasta que Hermes lle ordena que ten que deixalo marchar. Aínda así, non
lle sería nada fácil a saída si non contara coa axuda de Atenea, súa deusa fiel.
Serafín non era crente nin tivera nunca unha Atenea sempre disposta para
axudalo. Os seus “deuses” eran como os deuses do Olímpo, que sempre había que
estar a facerlle sacrificios para telos contentos. Os cinco anos e medio que
Francia o ten retido no seu territorio, solo pode contar coa sorte que lle
toque e coas súas propias habilidades para poder sobrevivir.
Ven
un tempo de guerrilla, primeiro na
resistencia Francesa, logo deste lado dos Pirineos. Serafín, non se sabe ben
porque, fala pouco deses tres anos de Maquis,
o que é seguro é que non habían de ser unhas vacacións.
.jpg)
