Dito 72 : O retorno

 

 A Odisea de Petolo 
 O retorno


«Cando cheguei aquí, recordo que me foron saír a Seara os mozos de Terzas todos e moita mais xente do pobo, e tiven un recibimento como si eu fora un ministro. Toda a miña ilusión era encontrarme coa miña nai, meu pai morrera estando eu no cárcere e claro, como todos, a familia; encontreime cunha muller de 84 anos e xa vos podedes imaxinar, encontreime cos meus irmáns e claro contáronme todas as miserias que houbo aquí; porque foron perseguidos por culpa miña, non por nada, por min, se ve que eu era o terror para esta xente, eu que sei».

Serafín quedou en liberdade condicional no verán de 1959; ao final acabaría redimindo parte da súa pena gracias a estar durante sete anos dando clase nas aulas do penal; por cada día de clase dada, descontaríanlle medio. A liberdade condicional obrigaríao a ir cada quince días a pasar revista diante do Secretario do Concello de Cartelle, e así durante oito anos; ademais, cada semana recibiría a visita da garda civil co seu protocolo de cabalos, capas e tricornes.

Cando sae do cárcere vaino a buscar un dos Purrelas de Ramiras que vivía en Valencia, na súa casa tamén acabaría parando unha semana mais; logo fai a viaxe en tren hasta Ourense. Entre o grupo de familiares e veciños que o van a esperar a estación Empalme, están Antonio e Saladina, dous irmáns de Vilela que non eran da familia, pero como se encontraban na capital e sabían da súa chegada, decidiran ir a velo. Antonio xa lle fixera unha visita no cárcere de San Miguel cando traballaba nun circo que fora facer unha representación ao penal. Cando o vai a saudar na estación, Antonio preséntalle a súa irmá, Serafín intenta darlle un bico e Saladina faille a cobra. Era a primeira vez que se vían, pero non sempre sería así.

Aínda que os seus compañeiros lle aconsellan que non se vaia a “enterrar” nunha aldea da Galicia profunda, sen ningunhas posibilidades de progreso, el ten claro que quere volver para xunto a súa nai, daquelas xa bastante maior, a tía Florinda acabaría falecendo pouco mais dun ano despois. Cando chegan a Terzas a casa está chea de xente que vai a velo. A súa nai, con ganas de abrazalo despois de tanto tempo acáballe dicindo: «ai meu neno, cantos destes que están aquí nos fixeron mal e agora veñen a ver si tes rabo ou escornas».    

 «O primeiro que fixen foi abrir unhas escolas, eu cheguei a dar clase en Santomé, en Terzas e no Carballal e, a verdade e que eu ganábame a vida bastante ben, hasta que Vilachá, o alcalde de Cartelle, prohibiume seguir porque alguén lle foi co conto de que eu falara mal da escola que se estaba a facer en Terzas. Un día citoume no Tourabelo e díxome: ¡oe!, como si eu  fora algo así como un trapo, ti estasme facendo a guerra; pois vas ter que pechar as clases e voute denunciar por mala conducta.

E foi así como acabei traballando no outro oficio que tamén me gustaba, de albanel; tiña un equipo de homes moi bos e defendiámonos todos moi ben, eu pagáballe ben, eles contentos comigo e eu con eles, pero denunciáronme porque traballaba. Fun pagar a Ourense a multa que me puxeron; a min acosábanme por todos os lados, a garda civil viña aquí e preguntábame a min mesmo si coñecía a Serafín Estevez, e claro, eu dicíalle, ese señor son eu».

O inverno da guerra roubáralle parte da súa primavera e todo o verán, agora, no outono da súa vida tería que recuperar o tempo perdido pero, como conseguilo. O traballo non lle metía medo e podería vivir del sen moito problema pero, para atopar unha compañeira e formar unha familia sentía que o ía ter mais complicado, aí de pouco lle valerían as habilidades que adquirira no mundo do que viña.

As mozas e mozos que coñecera antes de irse, facía xa tempo que estaban casados e con familia, algúns incluso emigrados. Ir as festas seguiríanlle gustando pero sentiríase un inadaptado, desconectado, estraño vendo que toda aquela xuventude poderían ser fillos seus; ademais, si aínda quedaba algunha muller solteira da súa idade, estas non adoitaban andar moito de festas, habería que ilas a buscar a casa.

Penélope estivera vinte anos esperando o retorno de Ulises; para conseguilo, tivera que estar entretendo aos pretendentes que viñan a súa casa, a comer da súa comida e beber o seu viño, coa escusa de acabar de tecer un sudario para o pai de Ulises. Como destecía pola noite o que tecía polo día, sería a súa maneira de irlle dando largas hasta a chegada do seu home.

Serafín atoparía a súa Penélope na costureira de Vilela, moi Garrida ela. Non se sabe as escusas que Saladina lle puido haber dado aos seus pretendentes, que sen dubida tería ao longo deses anos, pero o resultado sería que: fose pola insistencia do novo mozo para darlle o bico que non se deixara dar na estación de Ourense, fose que tamén tiveran algo que ver Nélida e Julita exercendo de celestinas, un día de 1961 acabarían casando, Serafín contando 49 anos e Saladina 14 menos. Dous anos mais tarde nacería a súa filla, que levaría o nome da súa avoa, Florinda.

Con este novo estado Serafín acababa de botar raíces en Terzas e xa nunca mais se volvería a plantexar irse a outro lugar. Como o de dar clases e traballar de albanel quedáralle vetado, agora inténtao abrindo unha tenda-bar no baixo da súa vivenda; el atendería o negocio ao mesmo tempo que traballaba as terras que herdara de seus pais e Saladina seguiría co que sempre foi a súa profesión, traballar de costureira para aquel que necesitara dos seus servizos.


Co bar tamén andarían, durante un tempo, polas festas; para axudarlle faríano dúas rapazas que andaban aprendendo a coser con Saladina. A tenda, aínda que non sería para facerse ricos, daríalles para comer e manteríana hasta 1987. Por esas mesmas datas tamén casaría a súa filla cun mozo das Bouzas. Flora rematara os estudos e xa empezara a  dar clase  e Antonio estaba a punto de acabar a carreira de Arquitecto Técnico.


Testemuño de Flora

«Eu acompañei a meu pai con 81 anos, nun dos poucos caprichos que lle puiden cumprir, nunha viaxe a Sevilla para ver a un camarada que foran compañeiros durante oito anos en San Miguel de los Reis. Chamábase Manuel Benítez Rufo e fora alcalde da cidade de Dos Hermanas e deputado do PCE pola provincia de Sevilla. Eu xa tiña a meu pai moi valorado pero naquela viaxe foi moi emocionante porque, o seu compañeiro que era catro ou cinco anos mais novo, trataba a meu pai como un heroe e estivera en todo momento moi pendente del. Eu non puiden evitar sentirme un pouco triste ao ver onde había chegado aquel home mentres que meu pai deixara todo pola súa nai que era o que mais quería.

El era unha persoa distinta, eu sei que o teño idealizado pero todo o que o coñecía facíame ver que non estaba tan equivocada. Si algo non me inculcou foi odio; el sempre me contou todo, todo, pero nunca con odio; dicíame, ti telo que saber e non esquecelo pero sen rancor. Para el, primeiro eran bos os seus e logo os demais, el valorábanos moitísimo, igual que nos a el tamén, para min era o pai perfecto e sei que para el eu era a filla perfecta». 


Recordos dun alumno agradecido

Vivía en Santomé e andaría polos 11 ou 12 anos cando tivera a sorte de poder asistir a unhas clases que daba Serafín en Terzas. Era polas tardes e recorda que, a maior parte das veces, iría acompañado de seu irmán e de Pepa de Otilia que daquela tiña os pais en Venezuela, tamén recorda como fora o seu primeiro día de clase.

Habían colocado uns bancos alargados no cuarto da casa onde se sentarían entre quince e vinte rapazas e rapaces, algúns xa medio mozos, mirando cara a parede onde estaba colgado un mapa e un encerado. O Mestre, despois de saudar e presentarse, foi chamando a cada un dos alí presentes a saír a pizarra, que puxera o seu nome completo e de seguido as letras do abecedario que recordase; cando remataban tamén lle iría preguntando, salteada, a táboa de multiplicar; ao final aprobaba ou corrixía ao alumno segundo lle fora.

Cando me tocou a min, levantárame todo decidido porque me parecía unha proba bastante fácil e penso que a resolvera bastante ben, pero o Mestre en vez de felicitarme díxome: «non está mal rapaz pero hai que mellorar esa letra, e escribir as liñas mais dereitas.

Diferenzas daquela escola ás que eu estaba afeito habería moitas. A de Serafín duraba menos pero aproveitaríase moito mais ao non perder o tempo rezando nin coa Historia Sagrada ou o catecismo. A Historia de España tampouco sería a mesma que contaban as enciclopedias de Álvarez, sobre todo a dos últimos anos.

Non se “perdía o tempo” cos números quebrados nin coa conxugación dos verbos, se comentaban pero se simplificaban; tampouco recordo que puxera moitos deberes para levar. Se iría mais ao práctico, ditados para mellorar a letra e a ortografía, xeografía e matemáticas da época, e así. A labor do Mestre non sería nada doada xa que, aínda que o grupo non era numeroso, tería que atender a varios niveis de ensino hasta o punto de que había quen malamente sabía ler ou escribir.

Antes ou despois das clases eu quedábame fisgando a veces polo cuarto. Recordo unha mesa no medio da sala cun taboleiro de xadrez cas pezas xa colocadas e unha esfera mapamundi; un aparato de radio no mesado dun chineiro e, nese mesmo chineiro, unha pequena biblioteca. Un día que o Mestre me vira ollando nos libros, díxome que si quería levar algún podía facelo, e que xa llo devolvería cando o lera.

Naquela época, a min solo me interesaban as novelas do oeste ou as aventuras onde houbera algo de acción e alí non estaba vendo nada parecido. Aínda así recordo que un día acabei levando o Quixote de Cervantes e outro a Odisea de Homero. Nin un nin outro me acabarían de convencer, pero quedárame coa sensación de que os libros estaban a contar algo mais do que eu podía entender naqueles tempos. Acabaríaos relendo anos mais tarde e, a medida que o facía, iríalle encontrando cada vez algo mais que antes non percibira.

Tamén anos mais tarde, ese mesmo Mestre, axudárame a xogar o xadrez, ben no bar de Carrizo en Santomé, ben naquel taboleiro que tiña na súa casa no que acabaríamos xogando os dous e onde, mais dunha vez, el deixaríase gañar para estimular ao seu alumno.

Podía ser que este alumno chegara a levar mais libros prestados para ler e solo recorda estes dous. Tamén podía non ser unha casualidade que no título destes relatos se nomee a Odisea e que en todos os capítulos se fale algo de Ulises e das súas viaxes. Hasta podía ser, que o mesmo que se falaba da Odisea e de Ulises, se puidera haber falado do Qixote xa que, segundo a definición da Rae, Quixote: «Persoa que ten ideais elevados e loita e defende causas que, aínda que nobres e xustas, non lle atanguen». ¿Era Serafín un Quixote?; en todo caso non se podería negar un certo parecido con Alonso Quijano.

Hai quen sostén que non e un o que elixe os libros senón que son os libros os que elixen a un. O mesmo podía pasar cando se decide escribir unha historia, que non fuches ti quen a elixiu, senón que foi ela a que te elixiu a ti. Serafín sempre quixo contar a súa Historia e así o fixo centos de veces pero, como as historias solo existen de todo si alguén as escribe, alguén tiña que facelo. Penso que a Serafín non lle houbera desgustado que o encargado de escribir unha parte da súa Historia fose un que fora alumno seu.    

 Soneto ao Mestre
Érase un home fraco e estirado
locuaz, falador empedernido,
Ilustrado, sabedor tan instruído
que de tanto saber ía sobrado.

Elegante, con clase, ben coidado,

gabacho, coqueto e presumido,
altivo, pero atento, ben cumprido,
cortés, tolerante e educado.

A súa escola foi Castela, o Jarama, Carabanchel,

Brunete, o Ebro, o desterro persistente,
Torrero, Burgos, San Miguel.

Daquela escola de miserias e fame compartida

de penurias e inxustizas permanentes
faríase Mestre, Mestre da Xente, Mestre da Vida.
                                                                                                                                                          Do alumno agradecido


O día de Santa Lucía de 1999 celebrábase un funeral na parroquia de Santomé e Terzas. Hasta a hora do enterramento discorrera todo como de costume, pero cando os sepultureiros se dispoñían a inhumación, Flora sacou unha bandeira do partido comunista que sempre estivera no salón da súa casa, e axudada por o seu home, rodearían o ataúde co emblema roxo.

Sempre fora un dos desexos de Serafín e así llo tiña pedido en varias ocasións á súa filla; outro sería que lle colgaran a insignia de Lenin na solapa e que sonara a Internacional. Flora xa lle tiña dito que por o pin e a bandeira, non ía ter moito problema para cumprilo, outra cousa sería o da Internacional.

Xa que o terceiro desexo de Serafín non se puidera cumprir, ao final deste texto quedará un enlace para que soe a Internacional cada vez que alguén pinche nel. Non será o mesmo pero, si e verdade que seguiremos vivindo cada vez que alguén nos lembre, Serafín seguiría dalgún modo vivindo por un tempo nos recordos dos que tiveron a sorte de coñecelo e compartir algunhas das súas vivencias.

Nota do autor

Agradecer ao creador deste Blog a súa disposición e desinterese para facer posible que estas historias poidan ser lidas neste medio.

Tamén no transcurso de escribir estes textos, falecía o pai do alumno agradecido, aínda que para El seguía vivindo porque o recordaba en todo momento. Tampouco estaba Pepa de Otilia nin Otilia, Felicita ou Eladio Monea, pero estes tomarían vida cada vez que o seu fillo Eladio os nomeaba nos seus textos ou na súa poesía lírica, bucólica e vangardista.

   Graciñas Eladio.

 

Texto por Luis de Olimpia 







Moradelha editora 



Publicacións populares deste blog

Dito 122 : De Ensenada aos nosos días

Dito 113 : Familias, casas e cousas (IX)

Dito 118 : Familias, casas e cousas (XIV)

Dito 121 : O mellor e único amigo do Tolo

Dito 115 : Familias, casas e cousas (XI)

Dito 106 : Familias, casas e cousas (IV)

Dito 112 : Familias, casas e cousas (VIII)

Dito 87 : O que se sabe e o que se supón que poido pasar

Dito 116 : Familias, casas e cousas (XII)

Dito 117 : Familias, casas e cousas (XIII)