Dito 75 : Pronto voou o Pichón
Casa do Pichón
¡Pronto voou o Pichón!
Si recordar, e vivir dúas
veces,
entón esquecer sería morrer dobremente.
(anónimo)
«Un día que lle andaba axudando a meu
padriño a arrancar patacas no Bacelo, díxome:
- tes que marcharte de aquí,
esta non é vida para un rapaz coma ti, vaite para Venezuela, alí terás mais
oportunidades e poderás gañar cartos, mentres que aquí nunca sairás da miseria.
- Eu díxenlle: e como me vou ir, si non sei nin o que teño que facer
- pois mira, dixo el, vas a Ourense a unha axencia de viaxes e alí
diranche todo o que necesitas
- pero tampouco teño os cartos para a viaxe
- ti por iso non te preocupes, respondeume el, os cartos téñoos eu.
Recordo que fun a unha axencia que había na
rúa do progreso e dixéronme que necesitaba un consentimento dos pais e que a
viaxe me costaría arredor de 8.000 pesetas. Desde Ourense volvín polo concello
de Cartelle para pedir o consentimento, tiña que levarllo a meu pai para que o
firmara pero, como non estaba moi seguro de que o ía firmar, acabei cubríndoo e
firmándoo eu mesmo co nome del».
Nos
arredores de 1955-1960 chegou a haber mais de cincuenta veciños mulleres e
homes de Santomé en Venezuela. Eran os tempos da prosperidade e o apoxeo do
petróleo e da política inmigratoria de portas abertas do presidente Pérez
Ximénez. Se calcula que entre 1953 e 1958 entraran mais de 50.000 galegos que
chegaban atraídos por unha forte demanda de man de obra eficiente e barata.
Un
daqueles sería Pepe Pichón que con 16 anos embarcaría no Escania Palermo que
viña facendo rutas dende o porto de Vigo hasta o de A Guaira en Venezuela. Era o
día de todos os santos de 1957 pero, solo para chegar hasta aí non lle
resultaría nada fácil. A pesares da súa corta idade, el xa había traballado
facendo buratas para plantar pinos nos montes comunais; poñíanlle unha tarefa
para facer 110 ao día, que para un home podía non ser moito, pero para un rapaz
de quince anos era demasiado; tanto era así que, cando os demais acababan, a el
aínda lle quedaba parte por facer e acabaríanlle axudando algúns dos
compañeiros ou familiares.
Tamén
estivera uns días na construción do embalse dos Peares insistíndolle aos
encargados que lle deran algún tipo de traballo aínda que non contara coa
idade, traballo que conseguiu hasta que comprobou o duro e perigoso que era
cando viu como unha pedra descargada dun camión envolvía a un home rodando por
un terraplén hasta o río, e outro día a un que saía sen pernas do túnel que
estaban a construír para o desvío da auga.
«Logo tiven que ir a facer un recoñecemento a
Vigo, volver a axencia para arranxar o que quedaba por facer e en cuestión de
quince días xa tiña todo, ou pensaba que o tiña, para embarcar. Recordo que
cando saímos de Santomé, acompañábame meu padriño cunha escopeta e unha
pistola, aínda era de noite e había que ir andando hasta Ribadavia. O padriño
deixoume na estación onde collín o tren hasta Vigo, e dende a estación de Vigo
andando hasta o porto.
Cando
quixen embarcar dixéranme que non podía facelo porque me faltaba unha póliza de
25 pesetas e non as tiña porque me dixeran que non levara cartos de aquí, que
en Venezuela non me ían valer de nada. Acordeime de que o día que viñera facer
o recoñecemento, foramos tomar un café ao bar que tiña o (deputado) de
Casardeita; marchei alá correndo e como non se daba conta de min, díxenlle que
era sobriño do Rubio de Santomé e que non se preocupara que el habíalle de
pagar tan pronto como eu lle escribira para contarllo e, menos mal que en vez de
25 pedinlle 50 porque fixérame falta outra póliza mais.
Xa con todo intento embarcar e
pregúntanme quen é o que me reclama dende Venezuela, eu dígolle que ninguén e
dinme que sen unha reclamación non podía ir, pregúntolle que teño que facer e
dinme que debo de ir ao consulado venezolano a que me desen algunha
autorización para poder entrar no pais.
O consulado estaba preto do porto a alí me
vou, correndo outra vez, onde me piden unha dirección ou algunha carta dun
familiar que xa estivese alí; eu levaba un sobre coa dirección de Pepe de
Otilia e mostreillo pero, como era menor de idade, dixéronme que alguén tiña
que responder por min. Na sala había unha señora sentada e levantouse dicindo
que ela respondía por min; eu a señora non a coñecía de nada e ela a min
tampouco pero, gracias a ela, acabáronme dando o papel que necesitaba para
embarcar».
Pepe
e Otilia, Benito e Preciosa, Vitorina e Alfonso, Olga e Castor, Xosé (Rinchán)
e Ermitas, Manolo (Gaiteiro) e Estrela, Pepe Rexente, Nabor e Alicia da tía
Lolita, Felix e a muller, serían solo algúns dos veciños de Santomé que “deambulaban”
nesas datas por aquelas terras. Os matrimonios, case todos xa con fillos,
deixarían estes ao coidado dos seus familiares, mentres que moitos dos que
foran de solteiros acabarían retrasando o seu casamento, xa que sería moita
mais a necesidade de gañar cartos que todo o resto.
«O barco
era pequeno e movíase tanto coas ondas do mar que apenas nos podíamos sentar
para comer e había que suxeitar o prato para que non se caera da mesa. Despois
de 28 días desa dura viaxe, atópome con que non podo desembarcar en Venezuela
por non ter os papeis que esixían para entrar, así como levar un pasaporte de
transeúnte sen eu saber nin o que iso significaba. Esperei medio escondido a
que saíran todos e cando vin que non quedaba ninguén no control lisqueime por debaixo
da barreira sen que me visen.
Algúns dos veciños que xa levaban un tempo
no país, achegábanse ao porto cando sabían que viña alguén coñecido e foi,
gracias a iso, que por alí andaba Pepe de Otilia que foi quen me recolleu e me
levou a unha pensión onde tamén estaba Nabor, Pepe Rexente, Benito de Preciosa
e alguén mais. Estes vivían nunhas habitacións feitas de cartón no terrado da
casa; alí durmín e déronme de comer hasta que atopei traballo, incluso Nabor me
acabaría metendo uns bolívares na bulsa. Ós dous ou tres días leváronme ao
porto da Guaira a traballar nunha praia metendo tubeiras onde o encargado se
debeu de compadecer de min ao verme tan rapaz e díxome: ti colle o rastrillo e
vai allanando a terra e deixa os outros que piquen e paleen.
Alí
estiven pouco tempo porque fun ver aos fillos do tío Senén de Cartelle que
tiñan unha carnicería onde me acabaron dando traballo de aprendiz, tamén comía,
durmía e pagábanme 40 bolívares ao mes. Con eles debín de botar dous ou tres
meses, pero como gañaba pouco e dixéronme que non me podían pagar mais
marcheime de alí e fun buscar traballo. Un día que andaba deambulando preto do
negocio onde estivera de aprendiz, atopeime cunha señora italiana que me
coñecía de ir comprar e díxome; Pepe, a ti pásache algo, tes mala cara, seguro
que estas sen comer; eu díxenlle que non me pasaba nada e que acababa de comer
pero ela insistiu e acabeille contando todo o que me pasaba. Ela quixo que fose
á súa casa, deume de comer, preparoume unha habitación e díxome: ti comes e
dormes aquí e, todas as mañás ao levantarte vas a buscar traballo, mentres
tanto non te preocupes que non pasa nada.
Ao cabo de dous ou tres días encontrei un
traballo na carnicería dun supermercado cobrando 1.000 bolívares pero, con tan
mala sorte, que os donos eran homosexuais e intentaran violarme co cal tiven
que irme de alí e seguir buscando.
Pasados uns días encóntrome cun matrimonio
italiano que tamén coñecía de cando estiven cos fillos do tío Senén e ao ver
que me fora de alí e andaba a procura de traballo, ofrecéronme coller unha
carnicería que tiñan na avenida Bolívar na que estaba a traballar un cuñado
deles ó que non lle ía nada ben; claro, eu díxenlles que non tiña diñeiro para
pagarlle, entón dixéranme que non me preocupara, que empezara e que xa lle iría
pagando cando puidera.
Ao final aceptei o trato e púxenme a
traballar como dono do negocio, pero non sabía o problema que había; resulta
que na parte de atrás da carnicería había un barrio de favelas onde habitaba un
tipo de xente de malvivir que incluía delincuentes, xitanos e prostitutas,
estas últimas tamén eran clientas e acabarían sendo a causa da ruína do cuñado
dos que ma venderan; como este as tiña acostumadas a pagar carne con carne,
elas pensaron que a cousa ía continuar igual, pero a min aquilo non me gustaba
e acabei marchándome de alí e quedando outra vez na rúa.
Tiven
mais sorte noutro supermercado que era de dous irmáns italianos e necesitaban un carniceiro; alí me
quedei e tratábanme mellor que si fosen meus irmáns, comíamos alí, durmiamos no
apartamento que tiñan encima do supermercado e alí estiven hasta que me veu a
buscar outra vez a señora da carnicería que deixara e insistíanme en que tiña
que volver; eu non quería pero, os donos cos que estaba a traballar, oíron a
conversa e aconselláronme que era o mellor que podía facer e que non me
preocupase de andar pedindo a carne, que solo me ocupara de vendela, que eles
se encargarían de mandar aos mesmos provedores que eles tiñan e que me ían a
tratar ben; e foi así como acabei
volvendo ao que, para sempre, sería o meu negocio en Venezuela».
O Pichón
estaba a vivir moito en pouco tempo. No momento de relatar o que lle pasou cos
homosexuais, emocionase e ten que interromper uns segundos a conversa. Algo
parecido pásalle cando conta que se quedou na rúa, sen traballo e sen cartos, e
acaba facendo unha comparación da súa vida coa que ve agora nos inmigrantes que
entran en España.
Na
súa carnicería que fora pagando como puido, incluso as reformas que fixera,
botaría preto de catro anos, algúns deles tendo a Felix da tía Celsa de
axudante e aprendiz, hasta que mesmo Felix acabou tendo a súa propia. Ao final
o negocio acaboulle indo ben e debeu de aforrar bastante porque, ao cabo deses
anos decidiu volver a España; ben é verdade que tamén tiña que vir para facer a
mili, xa que senón tería que permanecer no país hasta cumprir os 35 anos.
«A carnicería non tivera problema en desfacerme
dela porque daquelas eu vendía todo o que quería, xa que acabei tendo como
clientes ás forzas armadas que eran os que mais consumían, outra cousa sería
cobrarlles que sempre o facían mal e tarde, de feito quedáranme a deber mais de
200.000 pesetas e cando insistín en que me tiñan que pagar o que era meu,
acabaron ameazándome con pegarme un tiro senón deixaba de ir por alí.
Acabeilla vendendo ben a uns portugueses
coñecidos dos que me traían a carne; algo mais complicado resultaríame pasar os
bolívares a dólares que era a moeda mais segura e mais fácil de cambiar en
calquera país. Tivera que ir a varios bancos porque solo permitían cambiar
1.000 dólares dunha vez. Tamén me apareceu outro problema ao querer quitar o
billete de avión, que non mo vendían si non presentaba unha carta do fisco como
que non tiña débedas co país; resolvino indo a ver a un xestor que me preparou
os papeis como que non debía nada, e así foi como collín o avión ás doce da
noite e ás oito da mañá estaba en Madrid».
Cando volve a Santomé, Pepe seguiría sendo
Pichón, de feito aínda o é hoxe, pero xa non sería o pichón inmaduro de cando
marchou, agora ten a suficiente destreza e experiencia para os negocios, e así
o demostraría con quen tivo ocasión. Uns deles foran os “palomos” Avelino e
Antonio, propietarios da molinera
que facía pouco levantaran e estaba a funcionar preto da igrexa; estes eran da
Seara e rexeitaran a oferta de compra que lle fixera o Pichón, hasta que este
empezara a construír outra no Taller cos permisos que lle esixían e con
materiais de obra xa no lugar; todo aquilo puido haber sido un farol pero, si
así fose, o farol alumeou e a molinera
acabou pasando ás mans de Pepe Pichón por un importe moi inferior ao que
querían ao principio.
De carniceiro en Venezuela a muiñeiro en
Santomé solo pasarían uns meses, pero a vida de muiñeiro era demasiado tranquila para as alas dun mozo de 21 anos
que xa había visto moito mundo. As alas recortaríanllas durante ano e medio facendo
de soldado para a patria, tres meses en Almería e o resto en Melilla; durante
ese tempo deixaría a seu pai atendendo o muiño.
«O día que recibín a carta de
que tiña que presentarme para facer o servicio militar, recordo que estivera na
serra do Ribeiro chorando como un perdido porque tiña que ir a Africa, eu que
viña de andar polo mundo adiante agora dábame medo non saber o que me esperaba ».
Cando está de volta da mili e volve a
facerse cargo da molinera,
Pepe coñece a
que sería, hasta hoxe, a súa compañeira. Resulta que estiveran polas mesmas
datas e non moi lonxe un do outro traballando en Venezuela, pero alí nunca se
chegaran a coñecer; ocorrería un día en que os pais de Felisa, que eran da
Bouza, mandárana ao muiño de Santomé cun burro cargado de millo para moer; a
Felisa parecéralle demasiado o tempo esperando pola muiñada pero supuxo que
sería porque había outros que estaban antes; mais tarde acabaría sabendo a
verdadeira razón porque lla contara o propio muiñeiro: que fora
precisamente el o verdadeiro culpable por ir retrasando a súa vez hasta ter a
ocasión de poder acompañala parte do camiño de volta; cando se despiden no
camiño do Arroio quedan en verse nos próximos días; catro meses mais tarde
acaban casando.
«Naqueles
tempos o negocio do muiño daba cartos porque, aparte dos veciños do lugar,
viñan de Terzas, Valdaríz, Ramiras e a Bouza a moer aquí; un día con outro eu
podía quitar 1.000 pesetas diarias cando o xornal dun home non pasaba de 100.
Cando nos casamos fixémonos con mais terreo onde acabamos facendo unha casa
que, unha parte dedicamos a vivenda e na outra puxemos un bar-tenda».
Nos
tempos dos que fala Pichón, 1962-1963, tamén empezaría outra diáspora, esta vez
cara a Europa: Alemaña, Suíza, Francia; e na península mais que nada Barcelona;
a “fuxida” para estes países e provincias dos centos de veciños que, moitos
volvían pero algúns xa se ían quedando por aí, foi “mondando” ás familias e
deixando o lugar cunha poboación cada vez mais minguada.
Esa mesma decadencia acáballe afectando ao
negocio do muiño que vai perdendo cada vez mais clientes. A casa que fixeran ao
lado da molinera estáballe quedando
pequena xa que a familia medrara co nacemento dun neno e outro en camiño. É por
iso que aproveitan a oportunidade de venderlle todo, casa e molinera, a Paulino ferreiro e deciden
marcharse para Barcelona onde aínda hoxe seguen residindo; ven e verdade que
nunca esquecerían a súa terra á que volven todos os anos a pasar algún tempo na
casa que acabarían comprando no cruce do camiño do Arroio, ¿casualidade?, xusto
onde concertaran a súa primeira cita.
O feito de contar aquí esta parte da vida de
Pepe Pichón na emigración, non quere dicir que un se esqueza dos outros que,
como el, tamén pasarían por situacións similares e poida que mais dificiles.
Pepe poido haber sido un dos mais novos en saír da casa e volver coa “América
feita” antes de facer a mili, e iso fai que tivera por diante unha vida mais
fácil da que podían ter outros, aínda que nunca lle regalarían nada e todo o
que consegue sería co esforzo del e da súa familia. A razón ten mais que ver co
feito de que Pepe Pichón e un dos poucos que quedan daquela época para contar
detalladamente parte do acontecido por aqueles terras.
Unha vida non se escribe, nin se conta, se
vive.
E solo
unha frase que un encontra lendo por aí mais dunha vez pero, oíndo ao Pichón
contar parte da súa vida, un tamén é consciente de que: do que escribe e conta
aquí, por moi ben que o queira facer, sempre quedará moi lonxe do vivido por el.
Texto por Luis de Olimpia
Moradelha editora
.jpg)
