Dito 114 : Familias, casas e cousas (X)
Familias casas e cousas (X)
Cara á Costa
Detrás das portas de ferro que se ven ao fondo da foto están, agora
abandonados, os que foron patio e casa da tía Otilia. As escaleiras que se
poden ver ao lado desa porta, o mesmo que as que se ven á dereita, conducían á
vivenda, cuarto e cociña que hasta non fai moito pertenceron á familia de
Antonio Ferro pero, desde fai mais de cen anos atrás, esa tamén fora a morada
dos Moneas; o alcume quedáralle a Manuel, patriarca dos Moneas de Santomé, de
cando facían as farsas nos entroidos porque, segundo dicían, moneaba moi ben. Vicenta Fernandez
Gonzalez, 18/2/1885, filla de Xosé e
Rosa de Santomé, casara na igrexa de Santa Eufemia de Ourense, con Manuel
Martinez López, de vinte e dous anos, fillo de Esteban e Manuela de Seixadas. Os
padriños da voda foron Manuel Estevez (Petolo de Terzas) e a súa muller
Florinda Martinez (irmá do noivo). O matrimonio tivo sete fillos: Xosé,
Antonio, Serafín, Concepción, Florinda, Eladio e Darío. Os padriños de bautizo
de Vicenta foran Evaristo e Vicenta Dieguez, tíos paternos da nena. Evaristo
sería tamén o nome que levara o seu único irmán (tío Evaristo).
Xosé casou con Xosefina Gonzalez e
tiveron cinco descendentes: unha muller e catro homes. Antonio estivera na
guerra e fora un dos exiliados da República; en Francia coñeceu a unha moza de
Zaragoza e, despois de convivir alí un tempo, embarcáranse para o Brasil onde
Antonio acabaría falecendo. Serafín casou con Clara, de Pereira de Montes, e
tiveron dous fillos: unha muller e un home. Concepción casou con Delmiro Díaz (sobriño
do tío Rubio), de Almuide (Escairón) e tamén tiveron un fillo e unha filla. Dos
tres mais novos e das súas familias non se considera necesario dar mais datos
ao estar estes aínda presentes nos recordos das xentes de agora, as súas parellas
tamén naceran en Santomé e algúns, alternarían as súas residencias con
Barcelona.
Esteban era da familia dos Longos da Bouza e
fórase a vivir a Seixadas logo de casar con Manuela. O matrimonio tivo cinco
fillos: Florinda, Manuel, Serafín, Dosinda e Xosé. Polo menos tres deses
descendentes: Manuel, Dosinda e Xosé, emigraron ao Brasil. Serafín casou con
Vicenta Dieguez de Terzas e tiveran unha filla: Maruxa. Logo de quedar viúvo
volvería a casar con María, irmá de Vicenta e tiveron tres homes. Florinda
casou con Manuel (Petolo) de Terzas e foran os pais de Eladio, Concha e Serafín.
Despois de quedar viúvo, Esteban volvería a casar, 1/12/1910, con Cándida Yañez de Santomé, viúva ela tamén de Marcos
Bande.
Sempre cara a Costa, a seguinte casa á esquerda
era dun dos (Vertelos). Xosé Dieguez Martinez, 11/6/1897, fillo de Emilio e Pascua casou con Hermelinda Martinez
Orozco, filla de Venancio e Rosa; o matrimonio tivo catro fillos, unha muller e
tres homes. Irmáns de Hermelinda tamén serían: Vítor, Alfredo e Secundino. Os
irmáns de Xosé eran: Antonio, Digna, Concepción e Carmen; Carmen, mais outro
que tamén se chamaba Antonio, morreran ao pouco de nacer.
O patio e vivenda que seguía á de Xosé era
da súa irmá. Concepción Dieguez Martinez casou con Manuel Orozco Gonzalez de
Terzas e tiveron dúas fillas: Carmen e Palmira. Manuel tiña cinco irmáns mais;
entre eles lémbrase a Balbino, pai da mestra de Terzas e ao tío Claudino.
Os pais dos Vertelos: Emilio Dieguez
Pateiro, 19/12/1860, e Pascua
Martinez López, 3/1/1865, deberon de
ser os propietarios de todo ese lado do camiño, desde onde empezaba a casa da tía
Hermelinda hasta o principio da Costa, xa que polo menos tres dos seus
descendentes: Xosé, Concepción e Antonio seguirían sendo os donos de todo ese
territorio, incluído un eixido con canastro e una viña con bodega e palleiro.
Tamén onde empezaba a Costa estaba, aínda
segue aí, a segunda casa grande do Fondo do Lugar: a do (Caravel). Parece ser
que o alcume puxérallo unha avoa ao pai de Antonio por chamarlle de pequeno: meu caravel, meu caravel. Fose ou non
así, o certo é que Antonio Gonzalez Dieguez que casara con Concha Febrero Pérez
sería sempre mais coñecido como Antonio Caravel. Seus pais: Avelino Gonzalez, 7/6/1870, e Vicenta Dieguez, 15/9/1859, eran primos carnais e casaron, 1/3/1897, na igrexa de Cartelle; aparte
de Antonio tiveran outro fillo que morrería de pequeno. Da familia paterna de Concha
xa se falaba nos anteriores escritos; súa nai, Manuela Pérez Estevez, 16/5/1877, era filla de Clemente Pérez e Severina
Estevez; irmáns dela tamén serían: Felisa, 1/12/1872, e Elena, 3/4/1880.
O apelido Martinez aparece xa nalgúns
rexistros de bautismo de nenos de Santomé de 1675. Tamén sería bastante común nalgúns
nomes de propietarios do pobo no Catastro de Ensenada. Nas datas que se están
tratando (1852/1899), ese apelido pódese atopar en varias familias do lugar
pero en cinco casos sen parentesco entre elas, o que quere dicir que veñen,
polo menos, de cinco orixes diferentes. Parece claro que a orixe Martinez dos
Moneas de Santomé que se comenta aquí procedería da Bouza, pasando antes por Seixadas.
No capítulo anterior había outros dous
casos: Xosé Sancristán e os irmáns Chimpacarros.
No Sancristán o apelido remóntase, polo menos, ás últimas catro xeracións dos
seus devanceiros; mentres que no outro caso, o pai de Eliseo e Luís era de
Casardeita. Outra familia que sementou
ao pobo de Martinez foi a do tío Venancio, desde o seu avó Salvador con cinco
fillos a seu pai Fernando con nove. Tampouco é de esquecer os que levan o
apelido de segundo, como os Vertelos, ao ser a súa nai Pascua Martinez a
portadora.
Desde a foto da cabeceira do escrito, hasta
o retrato que aparece ao pé, pasarían preto de cen anos, pero o escenario onde
descorreran as vivencias desa familia e onde xogaran de rapaces cambiaría ben
pouco. Outra cousa moi distinta sería o percorrido que lle quedaría por vivir
noutros escenarios que se irían atopando cada un dos nove que compoñen ese
grupo. Mirados desde o agora e lembrando parte da súa andadura, só se podería
falar de xentes traballadoras, honestas e sempre fieis á súa tribo.
Texto por Luis de Olimpia
Moradelha editora