Dito 119 : O culto aos mortos
.JPG)
O Culto aos mortos
Nas
paxinas que ultimamente se viñeran publicando neste blog, déraselle preferencia aos que naceran, medraran e casaran en
Santomé, é dicir, aos vivos. Escrutar os centos de actas de bautizos e vodas escritas
polos curas que, nesa época, lles tocara estar aí para ser os encargados dos
oficios e da administración da
parroquia, neste caso a de Santa María de Cartelle. Pero, eses mesmos curas,
fosen priores, presbíteros, abades,
capeláns ou arciprestes, tamén serían os encargados de administrar o
viático e de enterrar aos mortos.
O prior,
chamado así por ser o superior, que
rexía a parroquia de Cartelle en 1.830, que é cando se empeza a facer este
estudio, era Xosé Álvarez Pérez, de Pereda; este estaría hasta finais de 1.861
que sería substituído polo ecónomo
(que suple unha vacante), Vicente Pérez. O seguinte prior foi Raúl Fernandez Pérez, de 1.862 a 1.867 e, xa hasta 1.899,
estivera Vicente Álvarez. Dicir que, aparte dos priores, sempre había algún mais, fose capelán, frade ou arcipreste
para axudar ao superior. Hai que
pensar que a parroquia de Cartelle compúñase daquelas de catorce pobos, que
podían sumar máis de dúas mil almas. Estes
axudantes terían todos o mesmo
dereito a dicir misa, bautizar, casar e celebrar os enterros que o superior. Aínda que as actas estaban
sempre firmadas polo prior, tamén
aparecía a veces, o nome do seu acólito
ao principio e a súa firma ao final, exemplo:
.JPG)
Nos vinte anos que van de 1.882 a 1.902
aparecen rexistros en Santomé de noventa e nove actas de defunción, corenta e
sete de mulleres e cincuenta e dúas de homes; deses, quince eran nenos entre
poucos meses e seis anos. A media de idade dos adultos que falecían era de
cincuenta e cinco anos. Só había unha muller que chegou a vivir oitenta,
mentres que morreron nove mozos e unha moza de arredor de trinta anos estando
solteiros; outra muller morrería de parto aos trinta e cinco. As causas da
morte, segundo aclaraban algúns curas nas actas, serían: pulmonía, cáncer, problemas
intestinais, gastroenterite, costado, afección cardíaca, febre perniciosa, febre
gástrica, febre tifoidea, pleurites (pleura), bronquites aguda, conxestión
cerebral, etc.
Desas
causas só informaban algúns curas; outros dábanlle mais importancia ao feito de
si habían recibido os últimos sacramentos en vida ou tiveran que
administrarllos despois de mortos. Había algún caso que o detallaban así: «recibió los
Santos Sacramentos sin confesarse por no avisar a tiempo y se le administraron
el mismo día de los funerales». Tamén dependía do
cura o estenderse mais ou menos nos rexistros, relatando o parentesco do
defunto ou si deixaran ou non testamento feito; había algúns que detallaban máis
o seu estado: solteiro, casado ou viúvo, incluso si se casara mais dunha vez e
fillos que deixaba.
Algúns tamén acostumaban poñer ao final das
actas o número de señores sacerdotes
que asistiran ao funeral. Chamaba a atención que en ningún caso eran menos de
cinco, había varios entre sete e dez e un que chegara a ter dez e seis. Os
enterros de homes case sempre eran asistidos por máis curas que os das
mulleres. Tamén, hasta non fai moito, se valoraba se un enterro había sido máis
ou menos “bo”, pola diferencia de
homes e mulleres entre a súa asistencia: mellor sempre cando había moitos homes;
se supón que ese tipo de apreciación non sería inventado polas mulleres. ¡longa vida ao patriarcado!.
O libro de actas de defuntos que se está tratando,
esténdese ata o ano 1.911 pero, despois de abril de 1.902, deixa de haber
rexistros de veciños de Santomé e Terzas. A explicación podería estar en que a
partires desa data xa se empeza a utilizar o cemiterio de Santomé, aínda que a
súa igrexa non estaría rematada hasta 1.904. Dous
dos últimos rexistros dese libro de defuntos que correspondían a Santomé eran
matrimonio e morreran con só cinco días de diferencia: Xosé Dieguez Villar e
Xoana Gonzalez Pérez casaran en Cartelle: 16/8/1.846
e tiveran catro fillos. O mais recoñecido, do que aínda hoxe se fala para
referirse a súa familia de Santomé e Terzas, fora Mateo. Xosé faleceu: 03/01/1.889, e o seu enterro foi
asistido por quince curas; mentres que no da súa muller, Xoana: 08/01/1.889 , serían dez.
.JPG)
Pero
o récord de asistencia de clérigos ao seu enterro, vinte e dous, estaba en Rafael Ballesteros de Terzas, que morreu, 28/10/1.897. Rafael Ballesteros e
Bernarda Villar, que morrería tres anos despois, 30/11/1.900, eran os avós paternos de Luzdivina, aquela moza que morrera en Santomé no ano da peste de 1.918
aos trinta e un anos e da que se falaba no capítulo (XI) de Familias casas e
cousas. Unha das razóns da asistencia de tal número de curas a ese enterro,
aparte da situación económica que tivesen, podía haber sido o feito de existir tamén
un sacerdote nesa mesma familia: Antonio Bande Villar, fillo do primeiro
matrimonio de Bernarda con Ignacio Bande. Ese cura, segundo consta ao marxe da
acta de defunción de Bernarda, tamén deixaría pagadas cento unha misas pola
alma da súa nai.
.JPG)
O
traslado dos que morrían hasta o cemiterio de Cartelle, facíase normalmente co
ataúde cargado ao lombo da xente mais moza e relevándose de cando en vez; aínda
así habería que imaxinar como sería o estado daqueles camiños de pedras e
terra, sobre todo no inverno, onde tamén había que atravesar o regueiro da
Boullosa ou o río Gato coas súas crecidas. Un comentario popular que se facía
hasta non fai moito era: Sempre ha de
haber un bocado para os que o leven.
.JPG)
Fabrica era o nome que daban para referirse á igrexa. Podería ser casualidade
pero, por esas mesmas datas é cando empeza a haber constancia dos primeiros
libros de rexistros de bautizos, vodas e enterros en Cartelle. Concretamente
dese libro de bautizos falábase nun estudo publicado neste blog, 22/11/2.022, co
título: Santomé no tempo (século XVII).
Segundo a cadro da Diocese de Ourense de 1.909, o Cura que estaba en Cartelle
chamábase Gervasio Cuquejo Nuñez, quen tería que atender a mil cinco centas almas, mentres que o de Santomé e Terzas
era Xosé Feijóo Fernandez que se encargaría de tres centas trinta e oito. Nese
mesmo cadro tamén estaban as asignacións en pesetas; a Cartelle pertenceríanlle
nove centas ao clero e dúas centas ao
culto; Santomé tiña asignadas cinco
centas cincuenta ao clero e cento
trinta ao culto.
Por si quedaba algunha dúbida da existencia
dunha capela en Santomé, xa que ningún dos nosos contemporáneos recordaba máis
co nome do lugar, atopouse nun libro de Samuel Eiján: (Historia de Ribadavia y sus Alrededores), unha reseña que poñía o
seguinte: Libro de Visitas y Fabrica que
comienza en 1.693. La parroquia de Cartelle, una de las más importantes de la
comarca, tiene a más de la iglesia parroquial, las capillas de Sto. Tomé, en el
lugar del mismo nombre; la de S. Lorenzo en Valdaríz; la de S. Martín en la de
este nombre; la de Santiago en el de Pereda; etc.
¡Que triste
está a aldea,
que triste e que
sola!
¡A terra sen
froitos, a feira sen xente,
sen brazos o
campo,
sen nenos a
escola
Curros Enriquez (Os
mozos)
Texto por Luis de Olimpia
Moradelha editora
.jpg)
